7 Biệt Thự Chú Hỏa: Dấu Tích Vàng Bị Bỏ Quên Ở Sài Gòn
7 Biệt Thự Bỏ Hoang: Dấu Tích Gia Tộc "Vua Nhà Đất" Sài Gòn Xưa
Tọa lạc trên khu đất "vàng" hiếm hoi tại trung tâm TP.HCM, cụm biệt thự cổ tại số 1 Lý Thái Tổ, Quận 10, ẩn chứa câu chuyện về gia tộc Chú Hỏa, người được mệnh danh là "vua nhà đất" Sài Gòn xưa. Những công trình bỏ hoang này không chỉ là những tòa nhà cũ kỹ mà còn là minh chứng sống động cho một thời kỳ lịch sử, một đế chế bất động sản lừng lẫy.
Dấu Chân Của Gia Tộc Họ Hứa: Quyền Lực Và Tài Sản
Cụm biệt thự nằm trên khu đất rộng lớn hơn 37.000 m2, bao quanh bởi ba mặt tiền sầm uất: Lý Thái Tổ, Hùng Vương và Trần Bình Trọng. Vị trí đắc địa này, đối diện ngã 6 Cộng Hòa nhộn nhịp, từng thuộc sở hữu của gia tộc Chú Hỏa, một trong "tứ đại gia" lừng lẫy của Sài Gòn cuối thế kỷ 19, cùng với "nhất Sỹ, nhì Phương, tam Xường". Có câu truyền miệng trong giới mộ điệu Sài Gòn xưa: "đi tàu Chú Hỷ, ở nhà Chú Hỏa". Trong khi Chú Hỷ nổi tiếng với ngành vận tải đường thủy, thì Chú Hỏa lại là "vua" trong lĩnh vực bất động sản. Ông, tên thật là Huỳnh Văn Hoa, là người Việt gốc Hoa, sinh năm 1845. Tên gọi Hứa Bổn Hòa mà ông được biết đến rộng rãi là phiên âm từ tên tiếng Pháp Jean Baptiste Hui Bon Hoa, dựa trên tên gốc theo phương ngữ Phúc Kiến.
Sự Nghiệp Lẫy Lừng Từ Gốc Rễ
Dù khởi điểm từ việc buôn bán ve chai, Chú Hỏa đã xây dựng nên cơ nghiệp đồ sộ nhờ hai ngành kinh doanh chính: cầm đồ và bất động sản, thông qua Công ty Hui Bon Hoa. Sự nghiệp của ông phát triển rực rỡ đến mức, theo cuốn "Sài Gòn năm xưa" (1960) của nhà biên khảo Vương Hồng Sển, phần lớn phố xá Sài Gòn lúc bấy giờ là tài sản của Công ty Hui Bon Hoa. Ở thời kỳ đỉnh cao, gia tộc Chú Hỏa sở hữu hơn 20.000 bất động sản, từ tòa nhà văn phòng, căn hộ cho thuê trải dài khắp Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn.
Di Sản Kiến Trúc Và Đóng Góp Cho Xã Hội
Không chỉ tập trung vào việc làm giàu, gia tộc Hui Bon Hoa còn có những đóng góp to lớn cho sự phát triển kinh tế và xã hội miền Nam. Họ đã hiến đất và tài trợ xây dựng nhiều công trình công cộng quan trọng như:
- Khách sạn Majestic
- Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn
- Bệnh viện Phụ sản Từ Dũ
- Trường THCS Minh Đức
- Phụng Sơn Tự (Quận 1)
- Bệnh viện Nguyễn Trãi (Quận 5)
Để ghi nhớ công lao của Chú Hỏa, chính quyền đương thời đã đặt tên đại lộ nối liền Sài Gòn với Chợ Lớn là đại lộ Hui Bon Hoa (nay là đường Lý Thái Tổ).
Ước Nguyện Thành Hiện Thực: Khu Biệt Thự "Phát Lộc"
Sinh thời, Chú Hỏa mong ước xây một căn nhà đủ rộng cho toàn bộ con cháu chung sống. Dù chưa kịp thực hiện, di nguyện này đã được các con ông tiếp nối. Năm 1929, dinh thự tại 97 Phó Đức Chính (nay là Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM) được xây dựng. Đến khoảng năm 1950, hậu duệ của Chú Hỏa tiếp tục xây dựng một khu biệt thự nguy nga gồm 8 căn tại đại lộ Hui Bon Hoa. Con số 8 trong văn hóa Á Đông tượng trưng cho sự "phát triển, thịnh vượng, giàu có". Khu vực này ban đầu được sử dụng làm nơi nghỉ ngơi cho người thân trong gia tộc.
Từ Biệt Thự Sang Nhà Khách Chính Phủ
Trái ngược với sự nhộn nhịp của dinh thự tại Phó Đức Chính, khu biệt thự tại đại lộ Hui Bon Hoa ban đầu khá tĩnh lặng, nằm ở vùng ven trung tâm Sài Gòn. Tuy nhiên, theo thời gian, khu vực này dần phát triển. Kiến trúc của 8 biệt thự mang đậm phong cách Pháp, với những biến tấu tân kỳ cho phù hợp với khí hậu nhiệt đới. Các chi tiết như mái đón, ban công, sân thượng, hiên nhà và vườn cảnh tạo nên nét độc đáo. Đến năm 1954, 8 biệt thự được sử dụng làm nơi ở cho Ủy hội quốc tế kiểm soát đình chiến, một tổ chức giám sát việc thi hành Hiệp định Genève. Sau năm 1975, khu đất này thuộc quản lý của Bộ Ngoại giao và được đổi tên thành Nhà khách Chính phủ, phục vụ các đoàn khách cấp cao.
Thách Thức Bảo Tồn Và Hiện Tại
Hiện nay, chỉ còn lại 7 trong số 8 biệt thự do một căn đã bị hư hỏng. Cụm biệt thự này đã nhiều lần được đưa vào các dự án liên doanh nhưng không thành công. Kể từ năm 2017, chúng bị bỏ hoang, xuống cấp nghiêm trọng. Cử tri Quận 10 đã nhiều lần kiến nghị các phương án xử lý khu đất "vàng" này, từ đấu giá đến xây dựng trung tâm thương mại hay căn hộ cao cấp. Gần đây, chính quyền TP.HCM và Bộ Ngoại giao đã thống nhất chuyển giao cụm biệt thự này cho thành phố quản lý để lập kế hoạch triển khai dự án chi tiết. Các chuyên gia kiến trúc cho rằng, việc chuyển đổi công năng khu đất cần cân nhắc kỹ lưỡng, ưu tiên không gian xanh, phát triển hạ tầng giao thông và mang lại lợi ích tốt nhất cho cộng đồng.
